İnternette sahte haberleri nasıl fark edebilirsiniz?

Almanya'daki 2025 seçimleri sırasında oy manipülasyonuna ilişkin yanlış iddiaların sosyal medyada yayılması, yanlış bilginin internetteki hızlı etkisi ve internet kullanıcılarının kendilerini nasıl daha iyi koruyabilecekleri konusundaki endişeleri artırdı.

Son dönemde yaşanan küresel ve jeopolitik olaylar hem Avrupa'da hem de ötesinde giderek daha büyük bir yanlış anlatı ve yalan haber çığ gibi büyümesine neden oldu.

ABD, Başkan Donald Trump ve Tesla CEO'su Elon Musk tarafından ortaya atılan şüpheli iddialarla karşı karşıya kalırken, Avrupa kıtası da sürekli bir dezenformasyon tehdidi altında.

Örneğin, Almanya'daki son federal seçimler sırasında ve sonrasında sosyal medya seçim hileleriyle ilgili yanıltıcı paylaşımlarla dolup taştı; aşırı sağcı Almanya için Alternatif (AfD) adayının isminin Leipzig oy pusulasında eksik olduğunu iddia eden bazı viral paylaşımlar yapıldı.

Ancak Leipzig yetkilileri bu iddiayı hızla çürüterek tüm oy pusulalarının aynı şekilde basıldığını ve bu tür değişikliklerin imkansız olduğunu söyledi.

Bu, Avrupalıların ve diğerlerinin günlük olarak uğraşmak zorunda kaldığı yanlış anlatıların ve dezenformasyon kampanyalarının sadece bir örneğidir.

Sahte haber selini nasıl tespit edeceğimizi ve kendimizi nasıl koruyacağımızı bilmemiz giderek daha önemli hale geliyor, peki bunu nasıl yapabiliriz?

EuroVerify, internetteki yanlış bilgileri tespit etmek ve bunlardan kaçınmak için uzmanların dikkat çektiği en önemli üç ipucunu paylaştı: 

1- Kırmızı Bayrak niteliğindeki ifadelere dikkat 

Katar'daki Northwestern Üniversitesi'nde medya analizi profesörü olan Marc Owen Jones'a göre, belirli klişe ifadeler, belirli iddiaların göründüğü gibi olmayabileceğinin güçlü bir göstergesidir.

“Retorik teknikler çok güçlü ipuçlarıdır ve [yanıltıcı paylaşımlarda] 'Batı medyası size söylemiyor' ya da 'ana akım medya size söylemiyor' gibi şeyler söylenebilir... Bunlar kırmızı bayraklardır” diyor Jones. 

Bu ifadeler genellikle seçimler gibi belirleyici olaylar sırasında ya da savaşla ilgili paylaşımlarda ortaya çıkıyor ve kullanıcıların görüş ve davranışlarını etkiliyor.

Katowice'deki Silezya Üniversitesi Gazetecilik ve Medya İletişimi Enstitüsü'nde profesör olan Robert Rajczyk'e göre sosyal medya ve onun yönlendirdiği algoritma araçları kullanıcıların görüşlerini sadece şekillendirmekle kalmıyor, aynı zamanda kutuplaştırıyor da. 

“Kullanıcı ne kadar tartışmalı içerik tüketirse, internet kullanıcılarına bu türden daha fazla içerik sunuluyor” dedi. “Yani çoğunlukla duymak istediklerimizi ya da kendi inandıklarımızı duyacağız.”

2- Yapay zeka tarafından üretilen yanlış bilgilere dikkat

Bir diğer önemli endişe de kullanıcıların gerçek ve sahte bilgileri ayırt etmesini daha da zorlaştıran yapay zeka tarafından oluşturulan içeriğin kullanılmasıdır. 

Jones, deepfake'lerin ve yapay zeka tarafından üretilen görüntülerin inanılmaz derecede gerçekçi görünebileceğini, ancak bunları tespit etmenin önemli yolları olduğunu söyledi. 

Jones, “Bazen kulakların simetrik olmadığı ya da küpe oluşturmada çok iyi olmadığı artefaktlar elde edersiniz. Yakından baktığınızda, gözlükleri yoksa kulağın yakınında gözlük sapları olabileceğini görebilirsiniz” diyor. 

Jones'a göre bunlar sahte içeriği tanımak için “kusursuz” yöntemler değil, ancak yapay zeka tarafından oluşturulan görselleri ve metinleri tanımlamak için ana uyarı işaretlerinin çok benzer olabileceğini söyledi. 

Jones'in değerlendirmesine göre, “Bu manipülasyonla ilgili, duyguları alevlendirmeye çalışmakla ilgili çünkü duygularımız alevlendiğinde bir şeyi paylaşma olasılığımız artıyor ve viral olma olasılığı yükseliyor. Yapay zekanın tehlikesi budur.” 

3-Kaynakları iki kez kontrol 

İnternette bu kadar çok farklı hikaye varken, doğruluk kontrolü kilit önem taşıyor. Vrije Universiteit Brussel'de medya ve gazetecilik çalışmaları profesörü olan Ike Picone, medya okuryazarlığının sadece yanlış bilgileri fark etmenin ötesinde bir öneme sahip olduğunu kaydetti. 

Picone, “Okuryazarlığın belirli biçimleri ve haber okuryazarlığı söz konusu olduğunda, kilit unsurlardan biri haberlerin nasıl işlediğini anlamaktır. Çünkü haberlerin nasıl işlediğini anladığınızda, örneğin bazı geleneksel haber medyasının neden belirli bir önyargıya yatkın olabileceğini de tespit edebilirsiniz” diyor. 

Önyargıyı fark etme teknikleri çeşitlilik gösterse de Picone'a göre bu, başkalarının görüşlerini kontrol etmek gibi çok daha basit bir yöntemden de kaynaklanabilir. Picone, “Ailenize, arkadaşlarınıza sorun, 'sizce bu gerçek mi? Buna inanıyor musunuz?” önerisinde bulunuyor. 

Rajczyk benzer bir ihtiyacın medya okuryazarlığı için de geçerli olduğunu ve birden fazla kaynaktan gelen haberleri karşılaştırmanın ne kadar önemli olduğuna dikkat çekiyor. 

Rajczyk, “Ana akım medyayı izleyin, diğer ana akım medyayı okuyarak, izleyerek ve dinleyerek bilgileri doğrulayın. Eğer düzgün bir eğitim almadıysak ve gerçek tarihsel bağlamı bilmiyorsak, bu tür içeriklere karşı çok daha az dirençli olacağız” diye konuştu.